Anadolu’nun Önsözü  ERZURUM

Gelirsin, görürsün… Ölürsün kalırsın dediler ama biz geri döndük ve Erzurum’u  yazdık

I. Yazı

3. Erzurum Kitap Fuarına katılım davetine apar topar hazırlanıp uçağı kaçırmamak için taksi, servis ve… valizden aldığım kitaplar; artık yük için para ödemem lazım, benim de cimriliğim tutmuş. Hemen elimden kapı verdiler; bir sürü yolcu aralarında hava alanının görevlileri de var. Kapak resmi Hocalı’da karnı yırtılarak bebesi çıkarılan kadın olan kitaplar bir anda bitir.
   Kısmette bu da varmış; görevlilerin başkanı muhtemelen ani start verilen eylemi durdurmak için geliyor, ama kitabın kapak resmine takılıp durur ve ben el çantamı kapıp uçağa götüren otobüse biniyorum.
   Erzurum rüzgarla karşılıyor yolcuları, Hava boşluğuna düşüp de yüreğimizi ağzımıza getiren pilottan intikam almak için ‘İlk uçuşunuzdur mu efendim’ sorusu yetir. Adamın haklı öfkesi elimdeki çantamı kapacak rüzgar kadar güçlüdür. Bense toprağına ilk kez ayak bastığım memlekete gülümsünü- yorum; tanıdın mı? Hani bir han oğlu vardı ya, Aslı’sının ardınca buralara kadar yol gelmişti, hani Lele de  Erzurum’un  gediğine varanda bakmıştı ha, buram buram kar gelir,  aman koçum, geri dönek bu yoldan demek istemişti. Bakmıştı ki Kerem han oğludur, geri dönmek ona ar geliyor, susmuştu.  Bak, Erzurum, ben o Kerem’in memleketindenim… Babamın köyüne benziyordu Erzurum ve yerleşke alanı olan vadi saçlarımı karıştırıyordu rüzgarıyla. İçime akan özgüven neydi hala anlamıyordum ama bu toprağa ayak basan andan mutluydum o kadar…

***

Erzurum aniden aşıp taşan deryayı, kükreyen deli huylu bir ihtiyarı hatırladır. 28 Nisan- 8 Mayıs 3. Erzurum Kitap Fuarı’nda olduğum zaman içinde bir daha şahidi oldum;  aniden güneş gizlenir ve kar gökten un gibi elenir ve ya deli yağmur kesir ve güneş gülümsünüyor… ‘Aslı ile Kerem’ destanında bu Tanrı mucizesi olarak geçiyor. On gün içinde  her gün birkaç defa bu mucizeye tanıklık ettim. Erzurum  mucizeler yurdudur.
Doğu Anadolu Bölgesi‘nin en büyük ilidir. Yüzölçümü bakımından Türkiye‘nin en büyük 3. ili olan Erzurum’da, temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olup şehir son yıllarda kış turizmiyle de öne çıkmaktadır yazıyor Vikipedia; her gece bir bardak ballı sütü odama getiren Palan Otel görevlisini sorularımla yormaktan vaz geçip internetten araştırırım. Ama tarım nerde? Ertesi gün fuarda arkadaşlarına tarımla bağlı düşüncelerimi söylemekle yeni bilgi edinirim; Evliya Çelebi ’11 ay 29 gün Erzurum’da  kaldım, insanlar hala yazın gelişini bekliyordu’ demiş. Demek ki, tarım yanlışlıkla yazılmış. Kış turizminden ise daha sonra.

Şehrin bilinen ilk adı, Doğu Roma İmparatoru II. Theodosius’un (408-450) ismiyle ilişkili olan Theodosiopolis’ti. Ermeniler ise burayı Karin adıyla anmaktaydı. Maşallah olsun! Romalıların istilasından evvel Erzurum’un bulunduğu yerde Ermenilerin “Karin” diye adlandırdıkları bir şehir olduğu bilinir. Nerde tarih dediğimiz bir belge varsa orda Ermeni izi illa boy vermelidir. Neden kendilerini Hay adlandıran bu millet Ermeni ismi ve tarihine sahip çıkmaktadır, bir araştıran var mı?  Ermeni ise bu milletin ismi, o zaman neden  ilk görüştükleri zaman  ‘Hayes? Turkes? (Haysan mı?  Türk’sün mü?) soruyorlar. Düşünürüm ki, Erzurum da dahil olmakla Ermeniler böyle demişler lafı geçen tüm mekan ve yer isimleri tekrar incelensin, araştırılsın. Tabii Ermenilerin Erzurum’da iyice hatıraları ve tarihe yazılmış izleri var. Mesela, Yanık Dere gibi, ama o hatıraları en sonda paylaşmayı düşünüyorum. Şimdi sıra güzelliklerindir.

Uzun sözün kısası, 11. yüzyıldan sonra  Türkler, Theodosiopolis için Erzen adını kullanmışlardır. Basılan Selçuklu paralarında şehrin adı Erzenü’r-Rûm , Erzen-i Rûm  ve nihayet Erz-i Rûm  şeklinde yazıldığı görülmüştür.  Daha sonra bu ad Arz-ı Rûm  olmuş ve son olarak bugünkü Erzurum şeklini almıştır. Şu yazılı tarihin daha  derin katlarında neler var yeniden incelenmesi lazım bana göre. Kimleri ise yama gibi  boz sayfalara atıp geçmişimize ortak etmemek adına bu çok, hem de çok vaciptir…

(Devamı var)