1944’te hayvan nakil vagonları takılmış Tiflis’ten gelen ilk tren ile Orta Asya bozkırlarına sürüldüler, 1989’da Fergana’da kargo uçakları onları yaşadıkları yerlerden kopardı, 1999’da Rusya’da yıldırma ve kötü muameleler sonrası vatandaşlıkları iptal edildi ve 2004’te ABD’ye göç ettirildiler. Ahıska Türkleri 60 yılda 3 sürgün yaşadılar. Hayatta kalabilenlerin bir ömre sığdırdıkları 3 sürgünün ardından, ana vatanlarından  koparılmalarının 71’inci yılında, çatışma ortasında kaldılar. Kırım Tatarları ile aynı kaderi paylaşan Ahıska Türkleri şimdi ana vatanlarına hasretle yeni bir göçe hazırlanıyor…

Sürgünün 71. Yılında vatan arayışı

Stalin liderliğindeki Sovyetler Birliği, Gürcistan’ın Ahıska bölgesinde yaşayan onbinlerce Ahıska Türkü’nü ‘sınır güvenliğini tehdit ettikleri’ gerekçesiyle sürgün etti. 14 Kasım 1944’te 2 saat içinde trenlere bindirilen ve günlerce yolculuk eden Ahıska Türkleri Sovyet topraklarında dört bir tarafa dağıtıldı. Günümüzde 10 ayrı ülkede; ABD, Türkiye, Rusya, Kırgızistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Ukrayna, Kıbrıs ve Gürcistan’da yaşayan Ahıskalı Türklerin sorunları 71 yılda çözülemedi.

Sürgünün 71’inci yılında bu defa Rusya ile Ukrayna arasındaki çatışmaların ortasında kalan Ukrayna’da yaşayan 9 bin Ahıska Türkü şimdi yeni bir göçe hazırlanıyor.

İşte 1944’ten bu yana Ahıska Türklerinin sürgün hayatı…

1944 sürgünü: Tren geldiğinde sevdiklerine daha kolay kavuşacakları yalanı anlatıldı

Ahıska Türkleri SSCB’de İkinci Dünya Savaşı’na kadar askerlik görevinden muaf tutuldukları için silah eğitiminden yoksunlardı. Ancak savaş öncesi hiçbir silah eğitimi olmayan 40 bine yakın erkek nüfus askere alındı ve cepheye sürüldü. Ahıskalı genç erkekler savaşta SSCB için savaşırken geride kalan yaşlı ve kadınlar tren yolu inşaatında çalıştırıldı ve onlara Ahıska’ya tren geldiğinde sevdiklerine daha kolay kavuşacakları yalanı anlatıldı. Ancak Ahıskalı Türkler 1944 yılının 14 Kasımını 15 Kasıma bağlayan gecede, daha güvenli bölgelere gönderilecekleri gerekçesiyle hayvan nakil vagonları takılmış Tiflis’ten gelen ilk tren ile Orta Asya steplerine sürüldüler.

Fotoğraf: Dünya Ahıska Türkleri Birliği-1944’te vagonlardan indirilen Ahıska Türkleri köylere dağıtılırken.

Savaş ve sürgün 37 bin cana mal oldu
126 bin Ahıskalı yurtlarından sürüldü

Resmi kayıtlara göre 86 bin kişi ve askerde görevli 40 bin kişi de dikkate alındığında toplamda 126 bin Ahıska Türkü yurtlarından sürüldü.
Bir buçuk ay süren tren yolculuğu sırasında ve hemen sonrası toplama kamplarının kötü koşullarından dolayı; soğuktan, açlıktan ve çeşitli hastalıklardan 17 bin kişi hayatını kaybetti. Diğer yandan askere götürülen 40 bin Ahıska gencinden 20 bini ancak geri dönebildi. Bu sürgün ve savaş yine SSCB resmi kayıtlarına göre toplamda 37 bin Ahıska Türkü’nün canına mal oldu. Ancak ölüm yolculuğu sırasında hayatını kaybedenlerin resmi rakamlara göre daha fazla olduğu yaşayan tanıklarca ifade ediliyor.

Fotoğraf: Dünya Ahıska Türkleri Birliği- Sürgün edilen Ahıskalılar.

13 yıl toplama kamplarında açlık ve sefalet

1944’te Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan’a sürülen Ahıska Türkleri 1957 yılına kadar toplama kamplarında açlık ve sefalet çektiler. 1956’da Yüksek Sovyet Meclisi, gizli polis teşkilâtının kontrolünde devam eden sıkı rejim şartlarını yumuşattı. Ahıskalıların, SSCB’nin Ahıska dışında istedikleri bir bölgesine yerleşmelerine izin verildi. İlk izin kararında “Türk” kelimesi açıkça yer aldı.

“Siz Azerisiniz, o halde Azerbaycan’a dönebilirsiniz”

1957’de çıkarılan yeni bir kararla onların “Azeri” oldukları bu nedenle isterlerse Azerbaycan’a dönebilecekleri belirtildi. Fakat yurda dönüş izni verilmedi. Ahıska Türklerinin temsilcileri, 1957’de Moskova’ya giderek vatana dönmek için ilk müracaatlarını yaptılar. Kendilerine, “Siz Azerisiniz, o halde Azerbaycan’a dönebilirsiniz.” diye cevap verildi. Ahıska Türklerinin 1957 ve 1966 yıllarında örgütlenerek başlattıkları barışçı vatana dönüş mücadelesi ise halen devam ediyor.

1989 Fergana Faciası: bu defa kargo uçakları onları yaşadıkları yerlerden kopardı  

Fotoğraf: Dünya Ahıska Türkleri Birliği- Fergana faciasını yaşayan Ahıskalılar.
1989’da Özbekistan’ın Fergana vadisinde yaşayan Ahıska Türkleri, bir provokasyon sonucu 3 Haziran günü başlayan ve haftalarca süren karışıklıklar sonucu yerli halkın kıyımına uğradı. Saldırılara maruz kalan Ahıska Türklerinin büyük çoğunluğu Özbekistan’ı terk etmek zorunda kaldı ve ikinci bir sürgün yaşandı. Bu ikinci sürgünde bu defa kargo uçakları onları yaşadıkları yerlerden kopardı. Çıkan olaylar sonucunda yaklaşık 100 bin Ahıska Türkü Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Ukrayna’ya göç etmek zorunda kaldı. Ahıska Türkleri Rusya Federasyonu içinde Rostov ve özellikle de Krasnodar bölgelerinde uzun yıllar pasaportsuz olarak yaşama mücadelesi verdi.

Marat Rasulov: Fergana Faciası Rusya’nın oyunuydu

Ukrayna Dünya Ahıska Türkleri Birliği (DATÜP) Ukrayna Temsilcisi ve Ukrayna Ahıska Türkleri ‘VATAN’ Cemiyeti Başkanı Marat Rasulov Fergana Faciasının ve sonrasındaki göçün perde arkasını şöyle anlatıyor:
“O dönemde Fergana faciası yaşanırken gazeteciler bir Ahıskalı ile röportaj yapıyorlar. Ancak röportajdan önce KGB’den olduğu bilinen bir kişi ‘Sana nereye gitmek istiyorsunuz, diye sorulduğunda Rusya’ya diyeceksin’ diyorlar. Röportaj yapılıyor ve o şekilde söylüyor. Daha sonra Ahıskalı Türkler Rusya’nın çeşitli yerlerine götürülüyorlar. Ve işin iç yüzü burada anlaşılıyor. Ahıskalılar buralara yerleştiklerinde bölgede yaşayanlar, “Biz sizi 2 ay öncesinde bekliyorduk, nerede kaldınız’ diyorlar. Yani Fergana olayları başlamadan Ahıska Türklerinin Rusya’da yerleştirilecekleri yerler önceden belliymiş ve Ahıska Türklerinin Fergana faciasını yaşamaları Rusya’nın ve KGB’nin oyunuydu.”

Fotoğraf: Dünya Ahıska Türkleri Birliği- Fergana faciasında Feryad eden Ahıskalı kadınlar.

2004’te anavatana dönüş engellendi

Ahıska Türklerine karşı sistemli yıldırma ve kötü muameleler uygulandı. 1999’da bu bölgede yaşayan Ahıskalıların vatandaşlığı iptal edildi. Oysa SSCB çökmeden hemen önce çıkarılan bir yasa ile herkesin üzerinde yaşadığı ülkenin vatandaşlığını otomatik elde edeceği öngörülmüştü. Bu bölgede yaşayan Ahıska Türkleri 2004 yılına kadar vatansız statüsünde yaşamak zorunda kaldı.

11 bin 500 Ahıska Türkü ABD’ye göç ettirildi

Ahıska Türklerinin önderleri farklı ülkelere başvurarak can güvenliklerinin sağlanması koşuluyla yaşayacak bir ülke aradılar. Bu dönemde de Ahıska’ya dönüş girişimleri engellendi. 2004 yılında 11 bin 500 Ahıska Türkü ABD’ye göç ettirildi. Böylece Ahıska Türkleri üçüncü defa yaşadığı yeri terk etmek zorunda bırakıldı ve üçüncü defa bir sürgün travması yaşadı. Günümüzde bu göçmenler ABD’de yirmi altı eyalete dağıtılmış durumdadırlar ve bu defa da dillerini ve kültürlerini kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kaldılar.

Fotoğraf: Dünya Ahıska Türkleri Birliği

Gürcistan boyutu

Vatana geri dönmek için yıllardır mücadele veren Ahıska Türklerinin talepleri, Sovyetler ile Gürcistan tarafından sürekli reddedildi. Ahıska Türklerinin geri dönüşüyle ilgili olumsuz tavrını, bağımsızlığını kazandıktan sonra da sürdüren Gürcistan, 1999 yılında Avrupa Konseyi’ne üye olurken bazı sorumluluklar üstlendi. Bu sorumlulukların arasında Ahıska Türklerinin geri dönüşüyle ilgili sorun da bulunuyordu.

Gürcistan Parlamentosu 2007 yılında ise Avrupa Konseyi’nin de zorlamasıyla “geri dönüş” yasasını kabul etti. Yasadan faydalanmak isteyen Ahıska Tükleri, geri dönmek için Gürcistan makamlarına başvuruda bulunmaya başladı, ancak 2011 yılında binlerce kişiden sadece birkaçının geri dönüşüne izin verildi.

Buna karşılık Gürcü yetkililer, Ahıska Türklerinin Gürcistan’a dönüşlerinin yakın zamanda mümkün olamayacağını ifade ediyor ve buna sebep olarak da Abhazya ve Güney Osetya’dan kaynaklanan mülteci sorunu, ülkedeki ekonomik sorunları, Ahıskalıların eski yurtları Cavahetya’daki Ermenilerin faaliyetleri ile yer darlığı gibi sebepleri ileri sürüyor.

Yarın devam edecek.

Asya Atila

QHA