Azerbaycan Türkçesi
Azərbaycan ile Ermenistan arasındaki rekabet yalnız siyasi arenada değil, aynı zamanda ekonomik ve enerji alanlarında da devam etmektedir. Ermenistan’ın yeni projesi, Türkmenistan’ın doğal gazının İran üzerinden Ermenistan’a taşınmasıdır, bu ise swap sistemi ile gerçekleştirilecektir. 2017 yılından itibaren Ermenistan bu proje üzerinde çalışmakta ve bu konu Ermenistan Dışişleri Bakanlığı ile Türkmenistan temsilcileri arasında sıkça tartışılan bir mesele olmuştur. Sarkisyan döneminde Ermenistan Türkmenistan gazı almak istemiş, fakat transit ücreti konusunda İran’la veya gazın fiyatı ile ilgili fikir ayrılıkları nedeniyle müzakereler sonuç vermemiştir.
Erivan ve Aşkabat swap sistemini kullanmayı planlamaktadır. Peki swap sistemi nedir? Swap sistemi – bu, satıcı ülkenin gazı bir ülkeye vermesi, ancak nihai alıcının aynı miktarı başka bir ülkeden almasıdır, böylece karmaşık ve pahalı lojistik süreç aşılmış olur.
Türkmenistan hükümeti uzun zamandır gazın Avrupa’ya taşınması konusunu tartışmaktadır. Türkmenistan bu doğal gazın transferini Azerbaycan ile anlaşma yoluyla gerçekleştirmek istemekteydi. Bakü ve Aşkabat 2021 yılında bu konuda anlaşmaya vardılar, ancak 2024 yılında fiyat konusunda fikir ayrılıkları oluştu. Ermenistan pazarı Türkmenistan için cazip bir yer haline geldi. Ermenistan yılda 600 milyon metreküpten 1 milyar metreküpe kadar gaz temin etmeyi planlıyor. Bu önlemler, halihazırda “Gazprom” tarafından sağlanan Rus gazına bağımlılığı azaltma amacını taşımaktadır.
İran’ın bu nakliye sürecindeki rolü ve çıkarları nelerdir?
İran, Türkmenistan ve Ermenistan arasındaki swap anlaşmalarında kilit rol oynamakta ve bu süreçten hem ekonomik hem de jeopolitik kazanç elde etmektedir. Öncelikle, Tahran için bu, transit ücreti alma fırsatıdır çünkü Ermenistan gazın taşınması için hizmetleri ödeyecektir. Bunun yanında, İran yalnızca Türkmenistan gazının eşdeğer hacmini iletmekle kalmayıp, kendi kaynaklarını da Ermenistan’a satarak ihracat gelirlerini artırma imkanına sahiptir.
Ekonomik açıdan bakıldığında bu süreç İran için bölgede önemli bir nüfuz aracı sağlar. Enerji kaynaklarının akışını kontrol ederek, Ermenistan’ın gaz tedarikinde kilit konuma gelir ve böylece siyasi baskı araçları elde eder. Bu aynı zamanda Tahran’ın Azerbaycan ve Türkiye’nin etkisini azaltmasına olanak tanır çünkü gaz tedarikinin çeşitlendirilmesi, Erivan’ın Bakü’nün olası tekliflerine olan bağımlılığını azaltır. Ayrıca, İran için Türkmenistan ile ilişkileri güçlendirmek önemlidir çünkü Aşkabat uluslararası pazarlara çıkış için farklı yollar aramakta ve Tahran güvenilir bir transit ortağı olarak konumunu pekiştirmeye çalışmaktadır.
Azerbaycan, Ermenistan’ın gaz tedarikini çeşitlendirmesine karşı hangi alternatif stratejileri önerebilir?
Azerbaycan, Ermenistan’ın gaz tedarikini çeşitlendirmesine karşı çeşitli stratejiler önerebilir ki, bu da bölgedeki etkisini korumaya ve enerji güvenliğini güçlendirmeye yardımcı olacaktır. Azerbaycan, İran ve Türkiye ile ikili iş birliklerini aktif bir şekilde geliştirerek gaz ve elektrik enerjisinin kendi toprakları üzerinden alternatif nakil yollarını önerebilir. Bu yalnızca enerji güvenliğini güçlendirmekle kalmaz, aynı zamanda hem Azerbaycan’ın hem de komşularının gaz tedariki için ek kaynaklar yaratır.
Ayrıca, Azerbaycan Güney Gaz Koridoru’nu kullanarak gaz ihracatını Avrupa’ya daha aktif bir şekilde geliştirebilir, yeni güzergâhlar ekleyerek ve mevcut rotaları genişleterek. Bu, onun uluslararası enerji piyasasındaki konumunu güçlendirecek ve İran gibi alternatif tedarik yollarının önemini azaltarak daha rekabetçi teklifler oluşturmasına olanak tanıyacaktır.
Bununla birlikte, Azerbaycan diplomatik kanallarını ve ekonomik etkisini kullanarak İran ve Türkmenistan üzerinde baskı kurabilir ve onları Ermenistan ile gaz tedarikini kendi toprakları üzerinden azaltmanın faydalı olduğuna ikna etmeye çalışabilir. Azerbaycan daha avantajlı iş birliği koşulları sunarak İran’dan gaz tedarikinin cazibesini azaltabilir.
Türkmen pazarı Ermenistan için ne kadar caziptir ve Aşkabat’ın bu konudaki temel öncelikleri nelerdir?
Türkmenistan için Ermenistan pazarı belirli bir cazibeye sahiptir, ancak potansiyeli sınırlıdır çünkü Ermenistan’daki gaz tüketimi görece düşüktür. Fakat Türkmenistan için önemli olan konu, ihracat güzergâhlarını genişletmek ve gaz tedarik pazarlarını çeşitlendirme imkânıdır. Ermenistan, Türkmenistan gazının İran üzerinden diğer bölgelere, özellikle Avrupa’ya tedariki için önemli bir transit haline gelebilir. Bu, Aşkabat’ın tedarik hacmini artırmasına ve Çin ve Rusya gibi geleneksel pazarlara olan bağımlılığını azaltmasına olanak tanıyacaktır.
Ayrıca, Türkmenistan komşu ülkelerle siyasi ve ekonomik ilişkileri güçlendirmekle ilgilenmektedir ve Ermenistan ile iş birliği, bölgedeki ilişkilerin geliştirilmesine yönelik daha geniş bir stratejinin parçası olabilir. Bu aynı zamanda İran ile ilişkilerin iyileştirilmesine yardımcı olur çünkü İran önemli bir transit ortağıdır. Türkmenistan’ın bu konudaki temel önceliği, ihracat olanaklarını artırmak ve uluslararası enerji piyasalarındaki konumunu güçlendirmektir ki bu da Ermenistan ile ekonomik iş birliğini güçlendirecek ve onun küresel enerji sektöründeki rolünü artıracaktır.
İran ve Ermenistan arasında gazın transitine dair uzun vadeli bir anlaşma bölgedeki diğer enerji projelerini nasıl etkileyebilir?
Azerbaycan için İran ve Ermenistan arasında uzun vadeli bir gaz transit anlaşması, bölgedeki enerji piyasasında konumunu güçlendirmek için bir teşvik haline gelebilir. Öncelikle, bu, mevcut enerji projelerinin, özellikle Güney Gaz Koridoru’nun önemini vurgulayabilir ki bu da Azerbaycan gazının Avrupa’ya taşınması için temel nakil arteridir. İran ve Ermenistan arasındaki anlaşma rekabetçi olsa da, Azerbaycan’ın enerji kaynakları için temel bir transit merkezi olarak stratejik rolünü güçlendirebilir, istikrarlı ve rekabetçi ihracat koşulları sunarak.
Ayrıca, Azerbaycan ve Türkiye arasındaki mevcut uzun vadeli anlaşmalar ve gaz taşımacılığı için altyapının genişletilmesi dikkate alındığında, Azerbaycan konumunu kullanarak hem Avrupa hem de komşu ülkeler için uygun tedarik koşulları sunabilir. Bu, yalnızca Azerbaycan gazı için pazarı korumaya değil, aynı zamanda genişletmeye de olanak tanır; bölgedeki ülkelere, örneğin Ermenistan’a daha avantajlı alternatifler sunabilir.
İran ve Ermenistan arasında gaz transiti hakkında anlaşma, aynı zamanda Azerbaycan ile stratejik ortakları, örneğin Türkiye ve Avrupa Birliği arasındaki enerji alanındaki iş birliğini güçlendiren ek bir faktör olabilir. İran ve Ermenistan’ın artan etkisine yanıt olarak, Azerbaycan uluslararası aktörlerle ilişkilerini kullanarak küresel enerji piyasasındaki konumunu pekiştirebilir.
Dolayısıyla, İran ve Ermenistan arasında gaz transiti hakkında bir anlaşma gerçekleşse bile, Azerbaycan bu durumu, kendi rolünü önemli bir enerji oyuncusu olarak güçlendirmek, komşu ülkelerle ve dünya pazarlarıyla iş birliğini pekiştirmek ve enerji projelerini ve altyapısını geliştirmeye devam etmek için kullanabilir.
Hakverdiyev Meşedialifaga
